Upjohn 90 Kafası, özellikle 1980'ler ve 1990'larda Türkiye'de yaygın olarak kullanılan, Xanax etken maddesini içeren, Upjohn ilaç firması tarafından üretilen ve yüksek dozajlı olmasıyla bilinen bir anksiyete giderici ve uyku ilacıdır. "90 Kafası" terimi, bu ilacın yarattığı yoğun sedasyon ve uyuşukluk hissine atıfta bulunur. İlaç, yasal olarak reçeteyle satılmasına rağmen, o dönemde kolaylıkla temin edilebilmesi ve suistimal edilmesi nedeniyle kötü bir üne sahipti.
Upjohn ilaç firması, kökeni 1886 yılına dayanan, Amerika merkezli bir ilaç şirketidir. Xanax, alprazolam etken maddesini içerir ve 1970'lerde geliştirilmiştir. Türkiye'de de reçeteyle satılan bu ilaç, özellikle yüksek dozajlı formları ("90 Kafası" olarak bilinen) ile kötü şöhret kazanmıştır. Upjohn firması, 1995 yılında Pharmacia ile birleşmiş, daha sonra Pfizer tarafından satın alınmıştır.
Alprazolam, benzodiazepin sınıfına aittir. Bu ilaçlar, beyindeki GABA (gama-aminobütirik asit) adlı bir nörotransmitterin etkisini artırarak merkezi sinir sistemini yavaşlatır. Bu sayede anksiyete, panik atak ve uykusuzluk gibi durumların belirtileri hafifletilir.
"90 Kafası" olarak bilinen yüksek dozajlı formlar, daha hızlı ve daha yoğun bir sedasyon etkisi yaratır. Bu durum, ilacın suistimal edilmesine ve bağımlılık potansiyelinin artmasına neden olur.
Alprazolam ve benzeri benzodiazepinlerin yaygın yan etkileri şunlardır:
Daha ciddi riskler ise şunlardır:
"Upjohn 90 Kafası" olarak bilinen yüksek dozajlı alprazolam içeren ilaçların suistimali, Türkiye'de uzun yıllar boyunca ciddi bir sorun olmuştur. Bu durum, yetkilileri yasal düzenlemeler yapmaya ve denetimleri sıkılaştırmaya yöneltmiştir. Günümüzde, benzodiazepinler sıkı bir şekilde reçeteye tabiidir ve eczaneler tarafından kayıt altında tutulmaktadır. Ancak, kaçak yollarla temin edilebilmesi ve internet üzerinden satışı gibi sorunlar hala devam etmektedir.
"Upjohn 90 Kafası", Türk popüler kültüründe bir dönem adeta bir fenomen haline gelmiştir. Şarkı sözlerinde, filmlerde ve edebi eserlerde sıkça bahsedilen bu ilaç, bir yandan gençlerin sorumsuzluğu ve kaçış arayışını sembolize ederken, diğer yandan da uyuşturucu kullanımının ve bağımlılığın tehlikelerine dikkat çekmiştir.
"Upjohn 90 Kafası", bir dönemin sembolü haline gelmiş olsa da, aslında ciddi sağlık riskleri taşıyan ve suistimal edilmesi halinde ölümcül sonuçlara yol açabilen bir ilaçtır. Bu ilacın yarattığı olumsuz etkiler, akıl sağlığı sorunlarına yönelik farkındalığı artırmak ve bağımlılıkla mücadele konusunda daha etkili stratejiler geliştirmek için önemli bir ders niteliğindedir. Alprazolam ve benzeri ilaçların, yalnızca doktor kontrolünde ve reçeteyle kullanılması, bu tür ilaçların suistimalini önlemenin ve halk sağlığını korumanın en önemli yoludur.